Avrupa Birliği Yapay Zeka Yasası (AI Act), teknolojik inovasyon ile temel hakların korunması arasında hassas bir denge kurmayı hedefleyen risk odaklı bir düzenleme olarak literatürdeki yerini almıştır. Bu yasal çerçeve, yapay zeka sistemlerini potansiyel tehlike seviyelerine göre kategorize etmiş; özellikle “yüksek riskli” olarak tanımlanan sistemler için bağlayıcı ve ağır yükümlülükler öngörmüştür. Yasa koyucu, sağlık, güvenlik ve temel haklar üzerinde doğrudan olumsuz etki yaratma potansiyeli taşıyan teknolojileri bu kategoride sınıflandırmış ve piyasaya arz öncesinde sıkı denetim mekanizmalarını zorunlu kılmıştır.

Yasanın Ek III bölümünde detaylandırılan sınıflandırma uyarınca; kişilerin temel hakları, güvenliği ve temel hizmetlere erişimi üzerinde belirleyici etkisi bulunan sistemler yüksek risk grubuna dahil edilmiştir. Özellikle eğitim ve işe alım süreçlerini yöneten, çalışan performansını analiz eden algoritmalar ile fırsat eşitliği açısından kritik önem taşıyan araçlar bu kapsamdadır. Buna ek olarak; kritik altyapıların (su, gaz, elektrik) yönetimi, acil durum hizmetleri, kredi puanlaması, kolluk kuvvetlerinin risk analiz araçları ve göç/iltica yönetim sistemleri de aynı kategoride değerlendirilmektedir. Bu sistemlerin sağlayıcılarına; şeffaflık, yüksek kaliteli veri yönetimi, insan gözetimi ve olay kayıtlarının (logging) tutulması gibi teknik zorunluluklar getirilmiştir.

Yasanın zaman bakımından uygulanmasında ise sistemin risk kategorisine göre kademeli bir geçiş süreci benimsenmiştir. Avrupa Birliği Yapay Zeka Yasası, 1 Ağustos 2024 tarihinde resmen yürürlüğe girmiş olsa da uygulama takvimi farklılaşmaktadır.

Bu bağlamda; Ek III kapsamında sınıflandırılan (bağımsız) yüksek riskli yapay zeka sistemlerine ilişkin yükümlülükler, 24 aylık geçiş süresinin dolmasını takiben 2 Ağustos 2026 tarihi itibarıyla uygulanmaya başlanacaktır. Buna karşılık, Ek I (Annex I) listesinde yer alan ve halihazırda ürün güvenliği mevzuatına tabi olan ürünlerin (örneğin tıbbi cihazlar, asansörler, oyuncaklar vb.) güvenlik bileşeni niteliğindeki yapay zeka sistemleri için 36 aylık daha uzun bir geçiş süresi öngörülmüştür. Bu sistemler için yasa, 2 Ağustos 2027 tarihinde tam anlamıyla uygulanır hale gelecektir. Dolayısıyla, ilgili paydaşların sistemlerinin hangi regülasyon sınıfına girdiğini doğru tespit etmeleri ve uyumluluk süreçlerini belirlenen tarihe kadar tamamlamaları elzemdir.

Bununla birlikte, Avrupa Komisyonu’nun Kasım 2025’te duyurduğu “Dijital Torba Yasa” (Digital Omnibus) teklifi, mevcut takvimde kritik bir değişiklik öngörmektedir. Komisyon, teknik standartların olgunlaşma sürecini gözeterek, hem Ek III kapsamındaki yüksek riskli sistemler hem de Ek I kapsamındaki ürün güvenliği bileşenleri için uygulama tarihlerinin, standartların hazır oluşuna endekslenmesini talep etmiştir. Teklifin yasalaşması halinde, Ek III sistemleri için tarihin Aralık 2027’ye, ürün güvenliği kapsamındaki sistemler (Ek I) için ise Ağustos 2028’e kadar ertelenmesi gündeme gelecektir. Sürecin bu güncel projeksiyon ışığında takip edilmesi kritik önem taşımaktadır.

Av. Gökhan Özen